autor: TKW Kancelaria
data publikacji: 08.12.2025 r.
To instytucja dostępna dla szerokiego grona osób, jednak nie każdy może ją ustanowić. Poniżej przedstawiamy najważniejsze wymogi i ograniczenia.
Podstawowe wymagania: Fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełnię praw – czyli osoba pełnoletnia (ukończone 18 lat), która nie została ubezwłasnowolniona (art. 11 ustawy o fundacji rodzinnej).
Obywatelstwo: Nie jest wymagane polskie obywatelstwo. Strukturę tę może ustanowić zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec (również spoza UE), osoba z podwójnym obywatelstwem czy apatryda z legalnym pobytem.
Prowadzenie działalności: Nie trzeba być przedsiębiorcą. Fundatorem może zostać osoba pracująca na etacie, emeryt, inwestor prywatny czy spadkobierca – kluczowy jest posiadany majątek, nie źródło jego pochodzenia.
Majątek: Zgodnie z art. 17 ustawy, minimalny fundusz założycielski wynosi 100 000 zł. W praktyce jednak, biorąc pod uwagę koszty prowadzenia struktury (obsługa prawna, księgowa, audyty), sensowne jest dysponowanie majątkiem o znacznie wyższej wartości. Bez odpowiedniego kapitału tworzenie tej struktury nie ma uzasadnienia ekonomicznego.
Zgodnie z ustawą, fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełnię praw (art. 11 ustawy).
Może ustanowić tę strukturę:
Nie może jej ustanowić:
Praktyczne konsekwencje: Jeśli prowadzisz firmę jako spółka z o.o., nie możesz ustanowić tej struktury „w imieniu spółki”. Tworzy ją osoba fizyczna (Ty jako właściciel), a dopiero później przekazujesz do niej udziały.
Ustawa przewiduje dwa sposoby utworzenia (art. 21 ustawy):
1. Inter vivos (za życia)
Fundator tworzy strukturę za swojego życia, sporządza akt notarialny (art. 22 ustawy) i rejestruje ją w rejestrze fundacji rodzinnych prowadzonym przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Zachowuje kontrolę – może być członkiem zarządu, rady, może zmieniać statut. Może ją odwołać przed rejestracją. Mienie wniesione na fundusz założycielski nie podlega jednak zwrotowi (art. 20 ustawy), z wyjątkiem sytuacji rozwiązania lub likwidacji. Fundusz założycielski (min. 100 000 zł) musi być wniesiony przed wpisaniem do rejestru. To najczęstszy sposób – daje pełną elastyczność. Przy tej formie może być kilku fundatorów (art. 12 ust. 1 ustawy).
2. Mortis causa (w testamencie)
Fundator ustanawia strukturę w testamencie (wymagana forma aktu notarialnego – art. 22 ustawy). Powstaje ona po jego śmierci. Wykonawca testamentu lub zarząd dokonuje rejestracji. Fundator nie ma już kontroli – działa według zapisów testamentowych. Fundusz założycielski musi być wniesiony w terminie dwóch lat od wpisu do rejestru (art. 21 pkt 5 ustawy). Przy tej formie może być tylko jeden fundator (art. 12 ust. 2 ustawy) – wynika to z art. 942 Kodeksu cywilnego wykluczającego testamenty wspólne. Rzadziej stosowane – mniej elastyczne, trudniejsze w realizacji.
Która opcja lepsza? Wariant za życia daje znacznie więcej korzyści: możesz przetestować, jak działa; zachowujesz kontrolę i możesz dostosować rozwiązania; unikasz komplikacji związanych z wykonaniem testamentu; możesz optymalizować podatki już teraz.
Pomimo szerokiego dostępu, istnieją pewne praktyczne ograniczenia.
Ograniczenia majątkowe: Wymaga wniesienia funduszu założycielskiego o wartości minimum 100 000 zł (art. 17 ustawy). Mienie wniesione na pokrycie tego funduszu nie może być zwrócone fundatorowi (art. 20 ustawy). Brak wystarczającego majątku oznacza brak sensu tworzenia tej struktury.
Ograniczenia związane ze zdrowiem psychicznym: Osoba w chwili ustanawiania musi być świadoma konsekwencji swoich działań. Jeśli notariusz ma wątpliwości co do stanu psychicznego fundatora, może odmówić sporządzenia aktu. Testament może być łatwiej zakwestionowany w przypadku wątpliwości co do stanu psychicznego testatora.
Ograniczenia wynikające z długów: Jeśli przekazanie majątku ma charakter oszukańczy (celowe pokrzywdzenie wierzycieli), może być uznane za nieważne (actio Pauliana – art. 527 Kodeksu cywilnego). Ponadto fundacja rodzinna odpowiada solidarnie za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem (art. 8 ust. 1 ustawy). To narzędzie sukcesji, nie sposób na ucieczkę przed wierzycielami.
Nie musi. Strukturę tę w Polsce może ustanowić: obywatel polski, cudzoziemiec (również spoza UE), osoba posiadająca podwójne obywatelstwo, osoba bez obywatelstwa (apatryda) z legalnym pobytem.
Warunki dla cudzoziemca:
Przykład: Obywatel Niemiec mieszkający w Berlinie, posiadający nieruchomości i spółkę w Polsce, może ustanowić polską fundację rodzinną, by zarządzać polskimi aktywami i przekazywać je swoim dzieciom (również obywatelom niemieckim).
Czy można przekazać majątek za granicą? Tak, ale z pewnymi ograniczeniami praktycznymi.
Możliwe do przekazania:
Uwagi:
Praktyczny schemat: Polska fundacja rodzinna → posiada spółkę na Cyprze → spółka cypryjska jest właścicielem nieruchomości w Hiszpanii. Taka struktura często działa sprawniej niż bezpośrednie przekazanie nieruchomości hiszpańskiej.
Rezydencja podatkowa fundatora nie ma bezpośredniego wpływu na możliwość ustanowienia struktury, ale wpływa na konsekwencje podatkowe.
| Sytuacja | Konsekwencje |
|---|---|
| Fundator – rezydent Polski | Podlega polskiemu PIT od światowych dochodów; struktura rozlicza się w Polsce |
| Fundator – nierezydent | Nie podlega polskiemu PIT (chyba że ma dochody ze źródeł polskich); struktura nadal rozlicza się w Polsce |
| Fundator – podwójna rezydencja | Należy sprawdzić umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania |
Rezydencja podatkowa: Fundacja rodzinna zarejestrowana w Polsce jest polskim rezydentem podatkowym i podlega opodatkowaniu od całości swoich dochodów (zarówno polskich, jak i zagranicznych). Co do zasady korzysta ze zwolnienia z CIT (art. 6 ust. 1 pkt 25 ustawy o CIT), z wyjątkami określonymi w ustawie.
Ważne: Jeśli fundator jest rezydentem innego kraju, mogą wystąpić obowiązki sprawozdawcze w kraju jego rezydencji (np. CFC, FATCA). Warto to skonsultować z doradcą podatkowym.
Nie. Strukturę tę może ustanowić każda osoba fizyczna, niezależnie od tego, czy prowadzi działalność gospodarczą.
Fundatorem może zostać:
Kluczowe kryterium to majątek, nie źródło jego pochodzenia.
Choć prowadzenie działalności nie jest wymagane, to przedsiębiorcy stanowią największą grupę fundatorów, ponieważ ta struktura idealnie sprawdza się przy sukcesji firm rodzinnych.
Typowe profile fundatorów-przedsiębiorców:
1. Właściciel spółki z o.o. / S.A. – Ma udziały/akcje w spółce operacyjnej, przekazuje je do struktury, która staje się właścicielem firmy. Fundator może nadal zarządzać jako prezes zarządu spółki.
2. Właściciel grupy spółek – Ma holdingową strukturę firm, przekazuje spółkę-matkę lub kluczowe udziały. Struktura konsoliduje własność i chroni przed podziałem.
3. Jednoosobowy przedsiębiorca (JDG) – Nie może bezpośrednio przekazać JDG (brak osobowości prawnej). Rozwiązanie: przekształca JDG w spółkę z o.o., a potem przekazuje udziały.
Przykład praktyczny: Prowadzisz firmę budowlaną jako JDG od 20 lat, masz 55 lat i myślisz o sukcesji. Kroki: (1) Przekształcasz JDG w spółkę z o.o. (1-2 miesiące), (2) Tworzysz fundację rodzinną (2-3 miesiące), (3) Przekazujesz udziały (darowizna, sprzedaż lub aport), (4) Struktura jest właścicielem, Ty nadal zarządzasz firmą.
To uniwersalne narzędzie, nie tylko dla przedsiębiorców. Równie dobrze sprawdza się przy:
Majątku nieruchomościowym: Posiadasz kilkanaście mieszkań na wynajem, nie prowadzisz działalności, mieszkania są w majątku prywatnym. Tworzysz strukturę i przekazujesz jej nieruchomości. Zarządza nimi profesjonalnie, a Ty i rodzina korzystacie z dochodów. Najem i dzierżawa to dozwolona działalność fundacji (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy).
Portfelu inwestycyjnym: Posiadasz akcje, obligacje, fundusze inwestycyjne o wartości kilku milionów. Przekazujesz papiery wartościowe. Struktura reinwestuje zyski (obrót papierami wartościowymi to dozwolona działalność – art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy), a beneficjenci otrzymują regularne wypłaty.
Spadku: Odziedziczyłeś duży majątek (nieruchomości, kapitał), chcesz go uporządkować i zabezpieczyć dla dzieci. Przekazujesz odziedziczony majątek. Struktura chroni go przed podziałem w kolejnym pokoleniu.
Wniosek: Nie musisz być przedsiębiorcą. Wystarczy majątek warty zabezpieczenia (min. 100 000 zł) i chęć planowania sukcesji.
Utworzenie fundacji rodzinnej to strategiczna decyzja, która wymaga myślenia w kategoriach lat i pokoleń, a nie tylko chwili obecnej.
Pytania, które powinieneś sobie zadać:
Przykład braku wizji: Fundator tworzy strukturę „bo wszyscy tak robią”, nie przemyślawszy zasad. Statut jest ogólnikowy. Po jego śmierci beneficjenci kwestionują decyzje zarządu, a struktura staje się źródłem konfliktów.
Przykład przemyślanej wizji: Fundator określa w statucie: beneficjenci otrzymują świadczenia równe, ale uzależnione od ukończenia studiów i podjęcia pracy. Po 30. roku życia świadczenia rosną. Jeśli beneficjent ma problemy z uzależnieniami, świadczenia są wstrzymywane. Taki statut realizuje wartości fundatora i chroni beneficjentów.
Fundator ma pełną swobodę w kształtowaniu statutu (art. 26 ustawy) – może określić:
Ta swoboda to jednocześnie ogromna odpowiedzialność. Źle skonstruowany statut może prowadzić do sporów, zbyt restrykcyjne warunki mogą być trudne do egzekwowania, a brak elastyczności uniemożliwi dostosowanie do zmieniających się okoliczności.
Dobry statut to równowaga między stabilnością (jasne reguły, które trudno podważyć) a elastycznością (możliwość dostosowania do nowych sytuacji).
Nie musisz być prawnikiem ani ekspertem podatkowym – ale musisz skorzystać z pomocy profesjonalistów.
Zespół doradczy powinien obejmować:
1. Radca prawny / adwokat – Przygotowuje statut dostosowany do Twojej sytuacji, identyfikuje ryzyka prawne, prowadzi proces rejestracji.
2. Doradca podatkowy – Analizuje skutki podatkowe, optymalizuje sposób przekazania majątku, planuje długoterminową strukturę podatkową.
3. Notariusz – Sporządza akt notarialny ustanowienia (wymagany przez art. 22 ustawy), poświadcza wolę fundatora.
4. Doradca finansowy (opcjonalnie) – Pomaga określić strategię inwestycyjną, doradza w wyborze zarządu i rady, wspiera w długoterminowym planowaniu.
Koszt zespołu doradczego: 15 000 – 50 000 zł (zależnie od złożoności)
Dodatkowe koszty: Opłata za rejestrację w rejestrze fundacji rodzinnych wynosi 500 zł, a za wpis zmiany – 250 zł.
Wartość: Uniknięcie błędów mogących kosztować setki tysięcy lub miliony złotych
Wniosek: To narzędzie dla każdego, kto ma majątek (min. 100 000 zł) i chce go zabezpieczyć – ale nie rób tego sam. Profesjonalne doradztwo to inwestycja, która się zwraca.
Tak, ale tylko za zgodą kuratora. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność prawną, więc do ważności aktu ustanowienia potrzebna jest zgoda kuratora (nie opiekuna – opiekun jest ustanawiany przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym).
Tak, jeśli fundacja jest ustanawiana w akcie założycielskim – może mieć kilku fundatorów (art. 12 ust. 1 ustawy). Małżonkowie mogą więc wspólnie ustanowić jedną strukturę.
Nie, jeśli fundacja jest ustanawiana w testamencie – może mieć tylko jednego fundatora (art. 12 ust. 2 ustawy), ponieważ polskie prawo nie dopuszcza testamentów wspólnych (art. 942 Kodeksu cywilnego).
Alternatywnie małżonkowie mogą: każde ustanowić swoją strukturę (dwie odrębne), albo jeden tworzy a drugi jest beneficjentem lub członkiem organów.
Najczęstsza praktyka: Jeden małżonek jest fundatorem, drugi członkiem zarządu lub rady, albo oboje są współfundatorami przy akcie założycielskim.
Tak, ale uważaj na ryzyko prawne. Jeśli przekazanie majątku ma na celu pokrzywdzenie wierzycieli (tzw. czynność oszukańcza), może być uznane za nieważne na podstawie art. 527 Kodeksu cywilnego (actio Pauliana).
Ponadto fundacja rodzinna odpowiada solidarnie za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem (art. 8 ust. 1 ustawy). To ważne zabezpieczenie dla wierzycieli.
Bezpieczne: Masz stabilną sytuację finansową i przekazujesz część majątku.
Ryzykowne: Masz zaległości wobec wierzycieli, przekazujesz cały majątek, żeby go „ukryć”.
Tak, nie ma górnej granicy wieku. Kluczowe jest posiadanie pełni praw i świadomości konsekwencji swoich działań. Notariusz oceni stan psychiczny fundatora w chwili sporządzania aktu.
Uwaga: Im starszy fundator, tym większe ryzyko, że beneficjenci zakwestionują akt. Dlatego warto: zrobić badania lekarskie potwierdzające zdolność, spisać protokół z rozmowy z notariuszem, skonsultować się z rodziną.
Tak, beneficjentem może być każda osoba fizyczna, niezależnie od obywatelstwa i miejsca zamieszkania. Fundator może wyznaczyć beneficjentami: obywateli polskich, cudzoziemców, osoby mieszkające za granicą, osoby bez obywatelstwa. Beneficjentem może być również organizacja pożytku publicznego (art. 2 ust. 1 ustawy).
Konsekwencje podatkowe: Beneficjent-nierezydent może podlegać obowiązkowi podatkowemu w swoim kraju od otrzymanych świadczeń. Warto to wcześniej sprawdzić.
Tak. Ustawa nie wymaga posiadania dzieci. Fundator ma pełną swobodę w określaniu kręgu beneficjentów (art. 2 ust. 1 ustawy). Mogą nimi być: współmałżonek, rodzeństwo, siostrzeńcy, bratanice, dalsi krewni (np. kuzyni), osoby niespokrewnione, a nawet organizacje pożytku publicznego prowadzące działalność pożytku publicznego.
To zależy od sposobu ustanowienia:
Po ustanowieniu fundacji inne osoby mogą wnosić do niej dodatkowy majątek (art. 17 ust. 2 ustawy), ale nie stają się przez to fundatorami w rozumieniu ustawy.
Zgodnie z art. 17 ustawy, minimalny fundusz założycielski wynosi 100 000 zł. Może to być gotówka, nieruchomości, udziały w spółkach, papiery wartościowe lub inne mienie. W praktyce najczęściej fundusz pokrywany jest gotówką ze względu na prostotę wyceny.
Niezależnie od tego, czy jesteś przedsiębiorcą, inwestorem, czy osobą planującą uporządkowanie sukcesji – Kancelaria TKW Tkaczyk Kopeć Wrembel Kancelaria Radców Prawnych pomoże Ci utworzyć fundację rodzinną dostosowaną do Twoich potrzeb.
Skontaktuj się z nami, aby omówić Twoją sytuację i sprawdzić, czy fundacja rodzinna to odpowiednie rozwiązanie dla Ciebie.
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. 2023 poz. 326 z późn. zm.)