autor: TKW Kancelaria
data publikacji: 23.09.2025 r.
Przedsiębiorcy w obliczu kryzysu finansowego stają przed dylematem: czy skorzystać z formalnego postępowania sądowego, czy próbować rozwiązać problemy w drodze nieformalnych negocjacji? Wybór między restrukturyzacją sądową i pozasądową może zadecydować o przyszłości firmy. W tym artykule kompleksowo analizujemy obie ścieżki, pomagając podjąć właściwą decyzję.
Podstawowa różnica między restrukturyzacją sądową i pozasądową dotyczy stopnia formalizacji i zakresu ochrony prawnej. Restrukturyzacja sądowa to postępowanie prowadzone pod nadzorem sądu na podstawie Prawa restrukturyzacyjnego, które zapewnia automatyczną ochronę przed egzekucją i wiąże wszystkich wierzycieli podjętymi uchwałami. Z kolei restrukturyzacja pozasądowa opiera się na dobrowolnych negocjacjach i umowach cywilnoprawnych, bez ingerencji sądu.
Kluczowe różnice obejmują:
Restrukturyzacja sądowa to postępowanie prowadzone na podstawie ustawy Prawo restrukturyzacyjne z 15 maja 2015 roku. Sąd sprawuje nadzór nad całym procesem, zapewniając jego legalność i ochronę interesów wszystkich stron. To sformalizowana procedura z jasno określonymi etapami, terminami i konsekwencjami prawnymi.
Istotą restrukturyzacji sądowej jest kompleksowe uregulowanie sytuacji dłużnika wobec wszystkich wierzycieli jednocześnie. Od momentu otwarcia postępowania, zgodnie z art. 259 Prawa restrukturyzacyjnego, dłużnik otrzymuje ochronę przed egzekucją – postępowania egzekucyjne zostają zawieszone z mocy prawa. To kluczowa przewaga nad rozwiązaniami pozasądowymi.
Sąd wyznacza nadzorcę sądowego lub zarządcę, który czuwa nad prawidłowością procesu. Jego zadaniem jest weryfikacja listy wierzytelności, ocena planu restrukturyzacyjnego i mediacja między stronami. Ta profesjonalna kontrola zwiększa wiarygodność procesu i szanse na zawarcie układu.
Postępowanie sądowe gwarantuje równe traktowanie wierzycieli. Art. 119 Prawa restrukturyzacyjnego wprowadza zasadę, że wierzyciele tej samej kategorii muszą otrzymać jednakowe propozycje układowe. To chroni mniejszych wierzycieli przed dyskryminacją i zapewnia sprawiedliwy podział ciężarów restrukturyzacji.
Restrukturyzacja pozasądowa opiera się na swobodzie umów wyrażonej w art. 353¹ Kodeksu cywilnego. Strony mogą kształtować swoje stosunki według własnego uznania, byleby nie sprzeciwiało się to naturze stosunku, ustawie i zasadom współżycia społecznego.
Negocjacje bilateralne to najprostsza forma – dłużnik indywidualnie rozmawia z każdym wierzycielem. Może proponować różne warunki różnym podmiotom, dostosowując ofertę do ich sytuacji i oczekiwań. Ta elastyczność to główna zaleta, ale jednocześnie proces może być czasochłonny przy wielu wierzycielach.
Mediacja prowadzona przez neutralnego mediatora na podstawie art. 183¹ i następnych Kodeksu postępowania cywilnego pozwala wypracować porozumienie akceptowalne dla wszystkich stron. Mediator nie narzuca rozwiązań, ale pomaga w komunikacji i szukaniu kompromisu. Ugoda zawarta przed mediatorem, po zatwierdzeniu przez sąd, ma moc ugody sądowej.
Porozumienia zbiorowe to próba naśladowania układu sądowego bez formalnego postępowania. Dłużnik przygotowuje jednolitą propozycję dla wszystkich lub grup wierzycieli i stara się uzyskać ich zgodę. Radcowie prawni z Kancelarii TKW w Gdańsku często pomagają w organizacji zgromadzeń wierzycieli i prowadzeniu takich negocjacji.
Szybkość działania to największy atut rozwiązań pozasądowych. Podczas gdy postępowanie sądowe może trwać wiele miesięcy, ugodę z wierzycielami można zawrzeć w kilka tygodni. Nie ma sztywnych terminów na zgłaszanie wierzytelności czy zwoływanie zgromadzeń – strony działają we własnym tempie.
Poufność negocjacji chroni reputację firmy. Otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego jest publikowane w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, co może odstraszyć kontrahentów. Negocjacje pozasądowe pozostają tajemnicą handlową, co pozwala zachować dobre relacje biznesowe.
Niższe koszty to istotna przewaga. Brak opłat sądowych (1000 zł za wniosek zgodnie z art. 27 ustawy o kosztach sądowych), wynagrodzenia nadzorcy (regulowanego rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości) czy kosztów ogłoszeń. Przedsiębiorca płaci jedynie za doradztwo prawne i ewentualnie mediację.
Elastyczność rozwiązań pozwala na kreatywne podejście. Można łączyć różne formy restrukturyzacji – częściowe umorzenie, konwersję na udziały, kompensaty, rozliczenia barterowe. W postępowaniu sądowym propozycje układowe są bardziej sformalizowane i ograniczone przepisami.
Brak ochrony przed egzekucją to najpoważniejsza wada. Każdy wierzyciel może w dowolnym momencie wszcząć postępowanie egzekucyjne, co może sparaliżować negocjacje. Zajęcie rachunku bankowego czy kluczowych aktywów często kończy szanse na pozasądowe porozumienie.
Problem z wiarygodnością dotyka szczególnie firm, które już wcześniej nie wywiązywały się ze zobowiązań. Wierzyciele mogą nie wierzyć w deklaracje dłużnika bez nadzoru sądu. Brak gwarancji wykonania ustaleń zniechęca do ustępstw.
Ryzyko nierównego traktowania może prowadzić do konfliktów. Gdy jeden wierzyciel dowie się, że inny otrzymał lepsze warunki, może wycofać się z porozumienia lub żądać renegocjacji. To destabilizuje cały proces i może doprowadzić do jego fiaska.
Brak mocy wiążącej wobec wierzycieli, którzy nie przystąpili do porozumienia. W postępowaniu sądowym układ przyjęty większością głosów wiąże wszystkich, nawet przeciwników. W restrukturyzacji pozasądowej każdy musi wyrazić indywidualną zgodę.
Trudności z egzekwowaniem ustaleń pojawiają się, gdy dłużnik nie wywiązuje się z ugody. Wierzyciel musi najpierw uzyskać tytuł wykonawczy w postępowaniu sądowym, co wydłuża drogę do zaspokojenia.
Doradcy restrukturyzacyjni z Kancelarii TKW w Gdyni wskazują konkretne przesłanki skuteczności restrukturyzacji pozasądowej. Po pierwsze, liczba wierzycieli powinna być ograniczona – idealnie do 10-15 podmiotów. Przy większej liczbie koordynacja negocjacji staje się bardzo trudna.
Dobra kondycja operacyjna firmy to kolejny warunek. Jeśli problemy wynikają z przejściowych trudności, a nie strukturalnej niewypłacalności, wierzyciele chętniej pójdą na ustępstwa. Przedstawienie konkretnego kontraktu czy źródła przychodów zwiększa wiarygodność.
Brak wierzytelności spornych znacząco ułatwia proces. Gdy wysokość i zasadność długów jest jasna, negocjacje koncentrują się na warunkach spłaty, a nie na ustalaniu stanu faktycznego. Spory co do istnienia czy wysokości zobowiązań lepiej rozwiązywać w postępowaniu sądowym.
Zachowane zaufanie między stronami to fundament. Jeśli dłużnik dotychczas komunikował się uczciwie, informował o problemach, częściowo regulował zobowiązania, ma szanse na zrozumienie. Pierwsza restrukturyzacja ma większe szanse niż kolejna próba.
Względna równowaga sił negocjacyjnych sprzyja kompromisowi. Gdy dłużnik ma atut – np. jest kluczowym odbiorcą lub posiada unikalne kompetencje – wierzyciele są bardziej skłonni do ustępstw. Jednostronna zależność utrudnia negocjacje.
Profesjonalne wsparcie prawne znacząco zwiększa szanse powodzenia restrukturyzacji, niezależnie od wybranej ścieżki. Radca prawny nie tylko zna przepisy, ale potrafi przewidzieć reakcje wierzycieli i zaproponować optymalne rozwiązania.
W restrukturyzacji pozasądowej prawnik pełni rolę stratega i negocjatora. Analizuje sytuację prawno-finansową, identyfikuje ryzyka, przygotowuje propozycje ugodowe. Jego autorytet i doświadczenie budują zaufanie wierzycieli. Często sam fakt zaangażowania renomowanej kancelarii sygnalizuje poważne podejście do problemu.
Mediator to neutralny facylitator dialogu. Zgodnie z art. 183² KPC, mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. W praktyce warto wybierać mediatorów z listy stałych mediatorów lub rekomendowanych przez organizacje branżowe. Doświadczony mediator potrafi rozładować emocje i skupić strony na merytorycznych rozwiązaniach.
Prawnik może też reprezentować klienta w postępowaniu sądowym, jeśli negocjacje pozasądowe zawiodą. Znajomość historii negocjacji pozwala lepiej przygotować wniosek restrukturyzacyjny i propozycje układowe. Ciągłość reprezentacji zwiększa efektywność.
Koszty profesjonalnego wsparcia to inwestycja, nie wydatek. Doświadczony prawnik pomoże uniknąć błędów, które mogą kosztować wielokrotnie więcej. Przykładowo, niewłaściwe sformułowanie ugody może skutkować jej nieważnością lub niemożnością egzekucji.
Decyzja między restrukturyzacją sądową i pozasądową powinna wynikać z analizy konkretnej sytuacji. Nie ma uniwersalnej recepty, ale pewne wskaźniki mogą pomóc w wyborze.
Rozpocznij od próby ugodowej – to rekomendacja doświadczonych restrukturyzatorów. Nawet jeśli nie przyniesie pełnego sukcesu, pozwoli rozpoznać stanowiska wierzycieli i przygotować się do ewentualnego postępowania sądowego. Art. 7 Prawa restrukturyzacyjnego wprost zachęca do poszukiwania pozasądowych rozwiązań.
Oceń realnie swoje możliwości negocjacyjne. Jeśli nie masz doświadczenia w trudnych rozmowach biznesowych, zatrudnij profesjonalistę. Emocje i stres mogą prowadzić do błędnych decyzji.
Przygotuj plan B. Jeśli negocjacje pozasądowe utykają, trzeba być gotowym do szybkiego złożenia wniosku o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego. Zwłoka może oznaczać niewypłacalność i konieczność ogłoszenia upadłości.
Dokumentuj wszystkie rozmowy i ustalenia. Nawet nieformalne spotkania powinny być protokołowane. To zabezpieczenie na wypadek sporów i materiał dowodowy w ewentualnym postępowaniu sądowym.
Restrukturyzacja sądowa i pozasądowa to nie alternatywy wykluczające się, ale komplementarne narzędzia ratowania firmy. Często najlepszym rozwiązaniem jest połączenie obu podejść – rozpoczęcie od negocjacji pozasądowych z opcją przejścia do postępowania sądowego w razie niepowodzenia.
Kluczem do sukcesu jest wczesna reakcja na problemy, uczciwa komunikacja z wierzycielami i profesjonalne wsparcie prawne. W Kancelarii TKW w Gdańsku i Gdyni pomagamy przedsiębiorcom wybrać optymalną ścieżkę restrukturyzacji. Nasi radcowie prawni i doradcy restrukturyzacyjni mają doświadczenie zarówno w negocjacjach pozasądowych, jak i prowadzeniu postępowań sądowych.
Pamiętajmy, że każda restrukturyzacja to szansa na nowy początek. Niezależnie od wybranej drogi, determinacja przedsiębiorcy i wsparcie profesjonalistów mogą przekształcić kryzys w okazję do wzmocnienia firmy. Skontaktuj się z nami, aby omówić możliwości ratowania Twojego biznesu – pierwsza konsultacja pomoże określić najlepszą strategię działania.